Schuilen – onderduik in Culemborg ’40-’45

Vanaf 14 maart is in het Elisabeth Weeshuis Museum de tentoonstelling Schuilen – onderduik in Culemborg 40-45 te zien. Maanden speurwerk leidden tot een overzicht van Culemborgse onderduikplekken. Toch is de tentoonstelling mogelijk niet af. Het museum hoopt dat er na de opening nog informatie opduikt, die dan toegevoegd zal worden aan de expositie. Ook bijzonder is dat er reconstructies zijn gemaakt van drie schuilplaatsen, waarin je een kijkje kunt nemen.

75 jaar vrijheid
Nu we dit jaar 75 jaar vrijheid vieren, eert het weeshuismuseum met de tentoonstelling Schuilen de onderduikverleners. Verrassend genoeg blijken er in Culemborg talloze adressen te zijn geweest waar onderduikers een veilige plek vonden. Op een grote stadsplattegrond staan de schuiladressen aangegeven. Vaak met een bijzonder verhaal.

Niet af?
Een tentoonstelling die niet af is, dat roept vragen op. Directeur Nicole Spaans legt uit: ‘Voor de inventarisatie van onderduikadressen in Culemborg tijdens de Tweede Wereldoorlog was het museum voor een groot deel afhankelijk van verhalen uit de stad. Het kan maar zo zijn dat de tentoonstelling de herinnering aanwakkert en dat bezoekers ons nieuwe informatie geven zodat er onderduikplekken kunnen worden toegevoegd aan de ruim 30 die het onderzoek nu heeft opgeleverd. Daar is in het ontwerp van de presentatie rekening mee gehouden.’ Aan de bezoekers wordt in de expositie dan ook inbreng gevraagd.

Nagebouwd
Wat deze tentoonstelling verder bijzonder maakt is dat er drie plekken zijn nagebouwd. Daarin kunnen bezoekers een kijkje nemen om te ervaren hoe het was om voor de nazi’s te moeten schuilen. Spaans durft de vergelijking met het Anne Frankhuis wel aan: ‘Natuurlijk gaat het hier om reconstructies, terwijl het Achterhuis authentiek is, maar een kijkje nemen in de schuilplek die een op een is nagebouwd, in het besef dat die levens gered heeft, doet toch wel iets met je.’

Nazi’s
Alle tot nu toe gevonden schuilplaatsen zijn op een grote kaart van Culemborg uit 1945 gemarkeerd met oranje vlaggetjes. Dat de onderduik plaatsvond onder de neus van de nazi’s wordt duidelijk door zwarte vlaggetjes op de kaart, die de huizen aanduiden waar de Duitse bezetter was ingekwartierd. Dit onderstreept het risico dat onderduikverleners namen om een ander te helpen. Met gevaar voor eigen leven, houden Culemborgers zeker 100 personen voor langere of kortere tijd verborgen. Deze schatting is aan de voorzichtige kant, omdat op veel onderduikadressen meerdere personen zaten, alleen is niet altijd precies bekend hoeveel. Het ging onder meer om Joden, ontduikers van de tewerkstelling, geallieerde piloten en verzetslieden – volwassenen, maar ook kinderen en jongeren.

Aan de slag
Gezinnen met kinderen vanaf 10 jaar kunnen de tentoonstelling op verschillende manieren beleven. Tijdens een familieberaad ga je terug naar Culemborg tijdens de oorlog en leef je mee met de Joodse familie Van Spier die voor de moeilijke beslissing staat: ‘Onderduiken of niet?’. Met een koffer vol spullen speel je het evacuatiespel. En een puzzelroute voert je langs verschillende onderduikplekken en -verhalen. Scholen kunnen zich aanmelden voor een educatief programma onder begeleiding van een museumdocent. En voor volwassenen zijn er speciale rondleidingen.

De tentoonstelling is te zien van 14 maart tot en met 1 november 2020. Voor verdere informatie kijk op www.weeshuismuseum.nl